31 Mart 2023
Ön İnceleme Raporu
Ön İnceleme Raporu
Ön inceleme tamamlandıktan sonra “ön inceleme raporu” düzenlenir. Bu noktada memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yargılanma usulü için farklı bir yol izlendiği görülmektedir. Bunun için “Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun” adlı ayrı bir kanun bulunmaktadır. Bu kanuna göre kanunun 3. Maddesinde sayılan soruşturma izni vermeye yetkili merci, bu Kanun kapsamına giren bir suç işlediğini bizzat veya 4. maddede yazılı şekilde öğrendiğinde bir ön inceleme başlatır.
Ön inceleme, izin vermeye yetkili merci tarafından bizzat yapılabileceği gibi, görevlendireceği bir veya birkaç denetim elemanı veya hakkında inceleme yapılanın üstü konumundaki memur ve kamu görevlilerinden biri veya birkaçı eliyle de yaptırılabilir. İnceleme yapacakların, izin vermeye yetkili merciin bulunduğu kamu kurum veya kuruluşunun içerisinden belirlenmesi esastır. (madde 5) Ön inceleme ile görevlendirilen kişi veya kişiler, bakanlık müfettişleri ile kendilerini görevlendiren merciin bütün yetkilerini haiz olup, hakkında inceleme yapılan memur veya diğer kamu görevlisinin ifadesini de almak suretiyle yetkileri dahilinde bulunan gerekli bilgi ve belgeleri toplayıp, görüşlerini içeren bir ön inceleme raporu düzenleyerek durumu izin vermeye yetkili mercie sunarlar. Yetkili merci bu ön inceleme raporu üzerine soruşturma izni verilmesine veya verilmemesine karar verir. (m. 6)
Yetkili merci, soruşturma izni konusundaki kararını suçun işlendiğini bizzat veya yazılı şekilde öğrenilmesinden itibaren ön inceleme dahil en geç otuz gün içinde verir. Bu süre, zorunlu hallerde onbeş günü geçmemek üzere bir defa uzatılabilir. Yetkili merci, herhalde yukarıdaki fıkrada belirtilen süreler içinde memur veya diğer kamu görevlisi hakkında soruşturma izni verilmesi veya verilmemesi konusunda karar vermek zorundadır.

31 Mart 2023
Ön İnceleme Tutanağı
Ön İnceleme Tutanağı
Ön inceleme duruşması, sadece tahkikata hazırlık aşamasıdır. Bu nedenle tanık dinleme, belge inceleme, bilirkişi görüşü alma gibi tahkikat işlemleri yapılmaz. Ancak zorunlu görülürse münhasıran ön inceleme duruşmasında bazı tahkikat işlemleri yapılabilir.
Ön inceleme aşamasında; usule ilişkin hususlar belirlendikten sonra uyuşmazlığın esası ile ilgili bu aşamada hakim, tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit eder ve ön inceleme tutanağına geçirir. ( HMK m. 140/1 )
Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hâkim, tarafları sulh ve arabuluculuğun esasları, süreci ve hukuki sonuçları hakkında aydınlatarak sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder; bu konuda sonuç alınacağı kanaatine varırsa, bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin eder. ( HMK m. 140/2 )
Sulh için süre verilmişse, verilen süreden sonraki 2. oturumda taraflar sulh olmuşlarsa sulh oldukları, sulh olmamışlarsa uyuşmazlık yaşadıkları noktalar tek tek belirlenerek ön inceleme tutanağına geçirilecektir. Tahkikat aşamasında, bu tutanak gerekli hallerde kaynak niteliği de taşıyacağı için oturumda hazır bulunanlarca bu tutanağın altına imza atılması kuralı kabul edilmiştir.
Ön inceleme duruşmasının sonunda, tarafların sulh veya arabuluculuk faaliyetinden bir sonuç alıp almadıkları, sonuç alamadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın altı, duruşmada hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülür. ( HMK m. 140/3 )
Ön inceleme tek duruşmada tamamlanır. Zorunlu olan hâllerde bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin edilir. ( HMK m. 140/4 )
HMK m. 139 uyarınca ön inceleme davetiyesinde, taraflara dilekçelerinde gösterdikleri ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilmesi maksadıyla gereken amaçlamayı yapmaları için iki haftalık kesin süre içinde sunmaları ihtar edilir. Yapılan ihtara rağmen dilekçelerinde gösterdikleri belgeleri sunmayan veya belgelerin getirtilmesi için gerekli açıklamayı yapmayan tarafın bu delillere dayanmaktan vazgeçmiş sayılmasına karar verilir. (HMK m. 140/5 ) Bu hükümle birlikte, “iddia ve savunmanın genişletilmesi yasağı” gereği ön inceleme aşamasından sonra tarafların tahkikat aşamasından önce dilekçelerinde sundukları belgeler, iddialar ve savunmaların artık tahkikat aşamasının başladığı andan itibaren değiştirip genişletilemeyeceğini ve mevcut delillerle tahkikata devam edileceğinin bir kez daha altı çizilmiştir.
Son olarak, ön inceleme duruşması tamamlandıktan sonra, hâkim tahkikata başlamadan önce, hak düşürücü süreler ile zamanaşımı hakkındaki itiraz ve def’ileri inceleyerek karara bağlar. ( HMK m. 142 ) Hak düşürücü süreler ve zamanaşımı süreleri aslında maddi hukukun konusu olmaları sebebiyle tahkikatın görev alanındadır. Ancak yargılamanın gereksiz uzamaması için bu sürelerin ön inceleme aşamasında kontrol edilebilmesi kabul edilmiştir.
Ön inceleme tutanağının tamamlanmasından ve gerekli kontrollerin sağlanmasından sonra hakim tahkikat aşamasına geçecektir. Bazı durumlarda, ön incelemeden hemen sonra davanın esasına gidilerek işlem yapılması mümkün hale gelmiş olabilir. Buna örnek olarak; hak düşürücü sürelerin veya zamanaşımına uğramış bir konunun varlığının ön incelemede anlaşılmasını ancak süreler konusunun tahkikat aşamasının görev alanına girmesinden dolayı, tahkikat aşamasına geçilip davanın reddedilmesinin gerekmesi durumu verilebilir. Bu durumda öncelikle ön inceleme işlemlerinin ve tutanağının tamamlanarak ön inceleme aşaması bitirilmesi sonrasında tahkikat aşamasına geçilerek gerekli işlemler yapılması gerekmektedir. Eğer hakim birleşik bir tahkikat duruşması yapmıyorsa, tahkikat için gün belirlemesi gerekecektir ama bu gün belirlenmesi daha sonraya da bırakılabilir. Bu durumda ek olarak tahkikat duruşma için ayrıca tebligat gönderilir.

31 Mart 2023
Ön İnceleme Duruşması Davetiyesi (HMK m. 139)
Ön İnceleme Duruşması Davetiyesi (HMK m. 139)
Bu davetiyede, duruşma davetiyesinde yer alması gereken diğer unsurlar (HMK m. 147) yer alır.
Ayrıca davetiyede şu hususlar ihtar edilir:
- a) Duruşma davetiyesine ve sonuçlarına ilişkin diğer hususlar.
- b) Tarafların sulh için gerekli hazırlığı yapmaları.
- c) Duruşmaya sadece taraflardan birinin gelmesi ve yargılamaya devam etmek istemesi durumunda gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği.
ç) Davetiyenin tebliğinden itibaren iki haftalık kesin süre içinde tarafların dilekçelerinde gösterdikleri, ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları, bu hususların verilen süre içinde yerine getirilmemesi hâlinde o delile dayanmaktan vazgeçmiş sayılacaklarına karar verileceği.
Tarafların davetiyede ihtar edilen unsurlara çok dikkat etmeleri gerekir aksi halde “iddia ve savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı” kapsamında dilekçelerin verilmesinden sonra iddia ve savunmalarına belge eklemek gibi önemli işlemlerin zamanını kaçırılması ve mevcut belgelerle duruşmaya devam edilmek zorunda kalınması gibi sonuçlarla karşılaşacaktırlar.

31 Mart 2023
Ön İnceleme Duruşması
Ön İnceleme Duruşması
HMK m. 138 ‘de yer alan “Mahkeme, öncelikle dava şartları ve ilk itirazlar hakkında dosya üzerinden karar verir; gerektiği takdirde kararını vermeden önce, bu konuda tarafları ön inceleme duruşmasında dinleyebilir.” hükmünden ön inceleme duruşmasının iki şekilde yapılabileceği anlaşılmaktadır. Bunlardan biri “duruşmasız ön inceleme” diğeri ise “duruşmalı ön inceleme” dir.
Duruşmasız Ön İnceleme (HMK m. 138)
Hakim, ilk olarak HMK 138. madde de ifade edildiği üzere dava şartları ve öne sürülen ilk itirazları dosya üzerinden duruşma olmadan inceler. Bu incelemesinin sonucunda eğer dava şartlarında veya ilk itirazlarda eksiklik varsa duruşma açmadan dosya üzerinden gerekli kararı verir.
Fakat, eğer dava şartlarında veya ilk itirazlarda eksiklik yoksa veya bu konularda eksikliği tespit etmek için de duruşmayı gerekli görürse duruşma açmalıdır. Sonuç olarak hakim, usuli konulardaki eksikliklerde dava dosyası üzerinden ön inceleme yapabilir.
Duruşmalı Ön İnceleme (HMK m. 139 – 140)
Eğer hakim, ön inceleme aşamasında gerekli görülen hallerde ön inceleme duruşması açılmasına karar verdiyse ilk olarak ön inceleme için bir duruşma günü belirler ve taraflara duruşma davetiyesi bildirir.

31 Mart 2023
Ön İnceleme
ÖN İNCELEME
Ön İnceleme nedir? (HMK m. 137)
Türk hukukuna göre ilk derece yargılamasının beş temel aşaması vardır. Bu aşamalar sırasıyla; Davanın Açılması ve karşılıklı dilekçelerin verilmesi, Ön İnceleme, Tahkikat, Tahkikatın Sona Ermesi ve Sözlü Yargılama ve Hüküm. Bu yazıda “ön inceleme” üzerinde durulacaktır.
HMK m. 137 ‘e Göre Ön İnceleme Aşamasında Yapılacaklar:
Dilekçelerin karşılıklı verilmesinden sonra ön inceleme yapılır. Mahkeme ön incelemede; dava şartlarını ve ilk itirazları inceler, uyuşmazlık konularını tam olarak belirler, hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder ve bu hususları tutanağa geçirir.
Bu maddeden yola çıkarak usule ilişkin konuların ön inceleme aşamasında karar bağlanması gerektiği anlaşılmaktadır. Esasa ilişkin konuların ise tahkikat başladıktan sonra karar verilmesi uygun görülmüştür.
HMK m. 137 ‘den Yola Çıkarak Ön İnceleme Aşamasının Var Olma Amacı:
Tarafların iddia ve savunmalarının ve bunlarla ilgili delillerinin belirlenip toplanması, gereksiz tahkikat işlemlerinin yapılmasının önüne geçilmesi yani tahkikattan önce tahkikatın gereksiz uzamasını gerektirecek işlemlerin önceden bu aşamada yapılarak tahkikat aşamasının kısa tutulması ve yargılamanın daha düzenli yürütülmesi olarak özetlenebilir. Bunların yanında ön inceleme aşamasının önemli bir işlevi de tarafları sulhe ve sulhe giden önemli bir yol olan arabuluculuğa teşvik etmektir. Böylece bazen tahkikat aşamasına bile gerek kalmadan uyuşmazlıklar ön inceleme safhasında çözülmekte ve hem zamandan hem maddi açıdan tasarruf edilmektedir.
HMK m. 137 ‘nin devamında yer alan “Ön inceleme tamamlanmadan ve gerekli kararlar alınmadan tahkikata geçilemez ve tahkikat için duruşma günü verilemez.” maddesi de yukarıda açıklanan ön inceleme aşamasının tahkikattan önce yapılarak tahkikat süresinin kısaltılması amacının bir gereği olarak kanun koyucu tarafından takdir edilmiştir.
