31 Mart 2023
Ön İnceleme Tutanağı
Ön inceleme duruşması, sadece tahkikata hazırlık aşamasıdır. Bu nedenle tanık dinleme, belge inceleme, bilirkişi görüşü alma gibi tahkikat işlemleri yapılmaz. Ancak zorunlu görülürse münhasıran ön inceleme duruşmasında bazı tahkikat işlemleri yapılabilir.
Ön inceleme aşamasında; usule ilişkin hususlar belirlendikten sonra uyuşmazlığın esası ile ilgili bu aşamada hakim, tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit eder ve ön inceleme tutanağına geçirir. ( HMK m. 140/1 )
Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hâkim, tarafları sulh ve arabuluculuğun esasları, süreci ve hukuki sonuçları hakkında aydınlatarak sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder; bu konuda sonuç alınacağı kanaatine varırsa, bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin eder. ( HMK m. 140/2 )
Sulh için süre verilmişse, verilen süreden sonraki 2. oturumda taraflar sulh olmuşlarsa sulh oldukları, sulh olmamışlarsa uyuşmazlık yaşadıkları noktalar tek tek belirlenerek ön inceleme tutanağına geçirilecektir. Tahkikat aşamasında, bu tutanak gerekli hallerde kaynak niteliği de taşıyacağı için oturumda hazır bulunanlarca bu tutanağın altına imza atılması kuralı kabul edilmiştir.
Ön inceleme duruşmasının sonunda, tarafların sulh veya arabuluculuk faaliyetinden bir sonuç alıp almadıkları, sonuç alamadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın altı, duruşmada hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülür. ( HMK m. 140/3 )
Ön inceleme tek duruşmada tamamlanır. Zorunlu olan hâllerde bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin edilir. ( HMK m. 140/4 )
HMK m. 139 uyarınca ön inceleme davetiyesinde, taraflara dilekçelerinde gösterdikleri ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları veya başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilmesi maksadıyla gereken amaçlamayı yapmaları için iki haftalık kesin süre içinde sunmaları ihtar edilir. Yapılan ihtara rağmen dilekçelerinde gösterdikleri belgeleri sunmayan veya belgelerin getirtilmesi için gerekli açıklamayı yapmayan tarafın bu delillere dayanmaktan vazgeçmiş sayılmasına karar verilir. (HMK m. 140/5 ) Bu hükümle birlikte, “iddia ve savunmanın genişletilmesi yasağı” gereği ön inceleme aşamasından sonra tarafların tahkikat aşamasından önce dilekçelerinde sundukları belgeler, iddialar ve savunmaların artık tahkikat aşamasının başladığı andan itibaren değiştirip genişletilemeyeceğini ve mevcut delillerle tahkikata devam edileceğinin bir kez daha altı çizilmiştir.
Son olarak, ön inceleme duruşması tamamlandıktan sonra, hâkim tahkikata başlamadan önce, hak düşürücü süreler ile zamanaşımı hakkındaki itiraz ve def’ileri inceleyerek karara bağlar. ( HMK m. 142 ) Hak düşürücü süreler ve zamanaşımı süreleri aslında maddi hukukun konusu olmaları sebebiyle tahkikatın görev alanındadır. Ancak yargılamanın gereksiz uzamaması için bu sürelerin ön inceleme aşamasında kontrol edilebilmesi kabul edilmiştir.
Ön inceleme tutanağının tamamlanmasından ve gerekli kontrollerin sağlanmasından sonra hakim tahkikat aşamasına geçecektir. Bazı durumlarda, ön incelemeden hemen sonra davanın esasına gidilerek işlem yapılması mümkün hale gelmiş olabilir. Buna örnek olarak; hak düşürücü sürelerin veya zamanaşımına uğramış bir konunun varlığının ön incelemede anlaşılmasını ancak süreler konusunun tahkikat aşamasının görev alanına girmesinden dolayı, tahkikat aşamasına geçilip davanın reddedilmesinin gerekmesi durumu verilebilir. Bu durumda öncelikle ön inceleme işlemlerinin ve tutanağının tamamlanarak ön inceleme aşaması bitirilmesi sonrasında tahkikat aşamasına geçilerek gerekli işlemler yapılması gerekmektedir. Eğer hakim birleşik bir tahkikat duruşması yapmıyorsa, tahkikat için gün belirlemesi gerekecektir ama bu gün belirlenmesi daha sonraya da bırakılabilir. Bu durumda ek olarak tahkikat duruşma için ayrıca tebligat gönderilir.
