25 Nisan 2023
İsticvabın Ayırt Edici Unsurları
Mahkemede tarafların veya tanıkların dinlenilmesi, gerek olayın aydınlatılması gerek de tarafların kendini ifade edebilmesi gibi birçok nedenden dolayı bilgi edinmek maksadıyla başvurulan bir durumdur. Fakat isticvapta ise, olayın aydınlatılmasının yanı sıra ispat amacına yönelik olarak tarafların aleyhlerine olan hususlarda özellikle ikrar elde edilmesi maksadı vardır.
Ayrıca isticvap sadece tahkikat aşamasında var olmasına karşın tarafların dinlenmesi her aşamada mümkün olabilmektedir.
Bunların yanında, taraflardan biri veya her ikisi mahkemeye usulünce çağrılmasına rağmen gelmezse, sadece mazeretsiz olarak katılmadığı duruşmada yapılan işlemlere itiraz edemez. (HMK m. 150/2) İsticvapta ise bu kuraldan farklı olarak çağrılan taraf çağrıldığı duruşmaya katılmadığı takdirde, sorulan vakıaları ikrar etmiş sayılır. (HMK m. 171)
Kural ve isticvabın mantığı gereği isticvap, sadece “taraflarca getirilme ilkesi” nin uygulandığı davalarda önem taşır. “Kendiliğinden araştırma ilkesi” nin bulunduğu davalarda ikrar, hakimi bağlamayacağı için isticvap uygulanmaz; sadece tarafların dinlenmesi hükümleri (HMK m.144) uygulanır.
Yukarıda da bahsedildiği üzere her ne kadar isticvabın kendine has ayırt edici unsurları bulunsa da aslında isticvap, tarafların veya tanıkların dinlenilmesi ile oldukça benzeşmektedir. Sözü geçen üç durum, hem varlık sebepleri olan olayların aydınlatılması, çelişkilerin giderilmesi, uyuşmazlığın hızlı ve sağlıklı çözümlenebilmesi gibi amaç unsurları bakımından hem de vuku buldukları yöntem bakımından benzer nitelikler taşımaktadırlar. Hatta bu benzeşmeden dolayı isticvabı tarafın bir tür tanıklığı olarak da nitelendirmek mümkündür. Bu yoldan bahisle kanun koyucu, HMK m. 175 ‘te tanıklığa ilişkin 249 (sır nedeniyle tanıklıktan çekinme), 250 (menfaat ihlali tehlikesi nedeniyle tanıklıktan çekinme), 259 (tanıkların mahkemede dinlenilmesi) ilâ 263 (tanıklıkta tercüman ve bilirkişi kullanılması) üncü madde hükümleri niteliğine aykırı düşmediği sürece isticvapta da uygulanabileceğini belirtmiştir.